تبلیغات فرزندآوری در اینستاگرام دفتر خامنه ای

آیدا قجر

ایران وایر

پنج نوزاد چاق و چله قنداق پیچ شده اند.‌ یکی از آن ها قرار است سپاهی شود، یکی مهندس، یکی دکتر، یکی دانشمند و یکی نقاش. بالای سرشان هم امضای آیت الله علی خامنه ای نصب شده که گفته است: «خانواده‌ها، جوان‌ها، باید تولید مثل را زیاد کنند. اگر بتوانیم این نسل جوانی را که امروز داریم، در دوره‌های آینده این کشور حفظ کنیم، همه مشکلات کشور را این‌ها حل می‌کنند؛ با آن آمادگی، نشاط، شوق و استعدادی که در نسل جوان ایرانی وجود دارد.»

این تازه ترین پوستر تبلیغاتی وب سایت رهبر جمهوری اسلامی است که در اکانت اینستاگرام «ریحانه» منتشر شده است. این اکانت ۷۵هزار فالوئر دارد.علی خامنه ای این حرف ها را مهرماه ۹۱ زده و از آن به بعد، انبوهی تبلیغات و مصوبه و اظهارنظر درباره اش در فضای رسانه ای و سیاسی ایران مطرح شده است.

او همان وقت ادامه دادن سیاست کنترل جمعیت را که در اوایل دهه 70، یعنی دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی‌رفسنجانی به راه افتاد، خطایی خواند که خودش هم در آن سهیم بوده و بدین سبب، عذرخواهی کرد.

این یکی از معدود موارد 30 سال گذشته است که رهبر جمهوری اسلامی اعلام خطا و عذرخواهی کرده است. به باور علی خامنه‌ای، ایران گنجایش ۱۵۰ میلیون نفر جمعیت دارد. برای همین، در سال‌های گذشته بودجه کنترل جمعیت صرف تبلیغات برای افزایش آن شد و تسهیلات بسیاری برای فرزندآوران در نظر گرفته و تبدیل به قانون شدند؛ مثل اولویت‌ اشتغال یا تسهیلات سربازی برای پدران و نیز تسهیلاتی برای پزشکان و کارمندان دولت.

انتشار این پوستر تبلیغاتی در اکانت اینستاگرام ریحانه، واکنش‌های متفاوتی از سوی کاربران این شبکه اجتماعی داشته است. بسیاری از آن ها در کامنت‌ های خود به مشکلات اجتماعی مانند بی کاری و نبود امنیت‌هایی مثل امنیت شغلی اشاره کرده‌اند. «محمد اسلامی» نوشته است: «تا زمانی‌که فساد در دولت‏مردان باشد، هیچ‌کس قادر به حل مشکلات مملکت نخواهد بود.»
«شیرین اسکندری» هم پرسیده است: «مگه نباید اول مشکل ما جوونا رو حل کنن تا ما هم نسل آینده رو بار بیاریم؟ با این وضعیت بی کاری و گرونی و قحطی چه‌جوری آخه؟ همیشه همه‌چی رو دوش ملت مظلومه.»

پس از انتشار این پوستر در ریحانه، برخی از خبرگزاری‌های اصول گرا به بخش‌هایی دیگر از سخنان رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۱ پرداختند که فرزندآوری را «مجاهدت زنان»  خوانده بود و یکی از مهم‌ترین وظایف آن ها.

در اکانت ریحانه، پوسترهای دیگری هم دیده می شوند که رویکرد رهبر جمهوری اسلامی را نسبت به نقش زن در جامعه و خانواده بازتاب می‌دهند. در این تصاویر، همواره زنان مشغول نگه داری از چندین فرزند هستند و وظیفه اساسی زن، «حفظ خانواده» تعریف شده است. تصاویر دیگری هم درباره پیری جامعه ایران هشدار می‌دهند؛ مثل مرد مسنی که تنهایی پشت به ساختمانی نشسته و دست به چانه زده است با این شرح: «رهبر انقلاب: پیر شدن کشور، کم شدن نسل جوان در چندین سال بعد، از چیزهایی است که اثرش بعدا ظاهر خواهد شد؛ وقتی هم اثرش ظاهر شد، آن روز دیگر قابل علاج نیست اما امروز قابل علاج است.»‌

رهبر جمهوری اسلامی اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ ابلاغیه ۱۴ ماده‌ای هم برای افزایش جمعیت ایران منتشر کرد که در آن بر افزایش نرخ باروری، کاهش سن ازدواج و تسهیلات بیش تر برای مادران باردار تاکید شده بود. در پی انتشار این ابلاغیه، ائمه جمعه با رهبر جمهوری اسلامی هم‌نوا شدند. «ابوالقاسم علیزاده»، معاون سیاسی شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه یادداشتی در رابطه با این موضوع منتشر کرد که در آن افزایش جمعیت را مهم‌ترین دغدغه کنونی خامنه‌ای معرفی کرد.

«حسن هاشمی»، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم مرداد ماه ۱۳۹۴ ضمن اعلام در نظر گرفتن تسهیلات برای پزشکانی که فرزند می‌آورند، تاکید کرد که باید به فرزندآوری نخبگان بیش تر توجه شود. او هم چنین به سخنان خامنه‌ای اشاره کرد که گفته بود: «صرف افزایش جمعیت کارگری هدف نیست بلکه زاد و ولد کل ایرانیان باید بیش تر شود. ولی آن گروهی که نخبه هستند، در زمینه فرزندآوری کم‌توجهی نکنند، بهتر است.»

این نخبه‌گرایی را می‌توان در تصاویر اکانت ریحانه هم مشاهده کرد؛ تصاویری از حضور زنان دانشجو با عنوان «دیدار رهبر انقلاب با نخبه‌گان جوان» و توصیه‌های رهبر مبنی بر این ‌که یکی از عناصر اصلی نجات از وابستگی، پیشرفت علمی است.

برخی روحانیون حامی حکومت، سیاست‌های افزایش جمعیت را در راستای دیگری تحلیل می‌کنند. علی خامنه‌ای بارها اظهار داشته است که افزایش جمعیت، به افزایش قدرت ایران می‌انجامد. ولی «جعفر سبحانی»، یکی از مراجع تقلید در قم کاهش جمعیت را خطری توصیف می‌کند که توازن جمعیتی شیعیان نسبت به گروه‌های دیگر در نسبت با آن ‌چه اکنون هست را برهم خواهد زد. «ناصر رفیعی»، یکی از اساتید حوزه علمیه قم هم از نگرانی مراجع تقلید و علما نسبت به کاهش جمعیت شیعه خبر داده بود.
به گفته او، در سال تحصیلی ۹۲ - ۹۳ جمعیت دانش‌آموزان شیعه و سنی در پایه اول ابتدایی برابر و در یکی از شهرهای آذربایجان این نسبت ۷۰ به ۳۰ بوده است که از سوی این روحانیون، خطری جدی تفسیر شد.

«احمد علم‌الهدی»، امام جمعه مشهد نیز نسبت به افزایش جمعیت سنی در این شهر هشدار داده بود: «استکبار جهانی می‌خواهد با قیچی دو لبه وهابیت و تحجر، ایران را قیچی کند.»  

پیش‌تر، در زمستان ۱۳۹۰، هفته‌نامه «شما»، ارگان رسمی حزب «موتلفه اسلامی» ضمن انتقاد از مخالفان سیاست‌های افزایش جمعیت، خبر داده بود: «رشد جمعیت شیعی کشور امروز از ۱/۸ درصد به ۱/۶ درصد تقلیل یافته است در حالی‌که رقم رشد جمعیت در میان غیرشیعیان حدود ۷ درصد است.»

به گفته این هفته‌نامه، ایران طی دو یا حداکثر سه دهه دیگر، شیعه نخواهد بود.

مخالفان ایده افزایش جمعیت کم نیستند ولی صدایشان چندان شنیده نمی شود. افزایش کودکان کار، بالارفتن جمعیت حاشیه‌نشین، زیاد شدن تعداد بی کاران و... از جمله دلایلی است که مخالفان به آن استناد می کنند و طرح افزایش جمعیت را بلندپروازانه و خطرناک می دانند. همین تیرماه امسال «عباس آخوندی»، وزیر راه و شهرسازی ایران گفت از جمعیت فعلی، ۱۹ میلیون نفر حاشیه نشین هستند؛ یعنی یک نفر از هر چهار نفر ایرانی. طراح پوستر اینستاگرام آیت الله خامنه ای اگر می خواست حداقلی از واقعیت امروز ایران را طراحی کند، باید یکی از این پنج نفر را با قنداق کهنه و سیمایی فقیر به تصویر می کشید؛ شاید هم بیش تر.