جمهوری اسلامی بی‌تاب برای «سازش محرمانه» با ترامپ

رضا تقی‌زاده - کیهان لندن

در اوج تنش‌های سیاسی جاری میان واشنگتن و تهران، جمهوری اسلامی علاقمند به یافتن راه‌های تماس غیررسمی و رسیدن به «تفاهم» با نمایندگان دولت ترامپ پیش از رسیدن نیمه ماه مه سال جاری و انقضای مهلت باقی ماندن ایالات متحده در توافق اتمی است.

هفته گذشته دونالد ترامپ علاوه بر سخنرانی در جلسه رسمی مجمع جهانی اقتصاد در «داووس»، طی مذاکرات دو جانبه با روسای کشورهای بزرگ اروپایی در حاشیه اجلاس نیز بر ضرورت «اصلاح توافق اتمی» به عنوان شرط باقی ماندن آمریکا در آن تاکید کرد.

دعوت روز دوشنبه، نهم بهمن‌ماه، رییس جمهور آمریکا از سفرای کشورهای عضو شورای امنیت به کاخ سفید به منظور گفتگو پیرامون «اقدامات بی‌ثبات کننده جمهوری اسلامی» (و کره شمالی) و تاکید او بر تناقض فعالیت‌های موشکی ایران با مفاد قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت، تازه‌ترین تهاجم سیاسی دولت ترامپ علیه جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

میهمانان دعوت شده به کاخ سفید به همراهی نیکی هیلی سفیر آمریکا در سازمان ملل همان روز یک انبار نظامی را که در آن قطعات موشک شلیک شده ساخت ایران و سایر تجهیزات نظامی مورد استفاده حوثی‌های یمن نگهداری می‌شد مورد بازدید قرار دادند.

تنش‌های سیاسی میان تهران و واشنگتن طی چهار ماه گذشته و به دنبال خودداری دولت ترامپ از تایید پایبندی ایران نسبت به تعهدات توافق اتمی در روز ۱۳ اکتبر سال گذشته، سیر تصاعدی داشته است.

سوابق مذاکرات سیاسی محرمانه

با وجود تظاهر به داشتن اختلاف‌های ساختاری با واشنگتن، حکومت مذهبی از نخستین روزهای به قدرت رسیدن در ایران راه‌های گفتگوی محرمانه با آمریکا را باز گذاشته و از هر فرصت برای انجام مذاکرات غیررسمی با آن کشور استقبال کرده است.

اکبر هاشمی رفسنجانی تا زمان حیات بیش از هر دولتمرد دیگر جمهوری اسلامی مستقیم و غیرمستقیم درگیر مذاکرات سیاسی محرمانه با آمریکا بوده.

نخستین مذاکرات محرمانه با اهمیت جمهوری اسلامی و آمریکا در الجزایر صورت گرفت و نمایندگان دولت محمدعلی رجایی (بهزاد نبوی) و دولت آمریکا (وارن کریستوفر) در مورد آزادی گروگان‌های سفارت آمریکا و همچنین تشکیل دیوان داوری در هلند برای رسیدگی به امور مورد اختلاف دو کشور به توافق رسیدند.

آخرین مذاکرات محرمانه با اهمیت جمهوری اسلامی و آمریکا با هدف رسیدن به توافق اتمی، در آخرین سال دولت دوم احمدی نژاد، با وساطت یک کشور دیگر عربی (عمان) پایه‌ریزی شد و بعد از شرکت حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، توسط جواد ظریف وزیر خارجه او، مذاکرات در محور تازه‌ای قرار گرفت و سرانجام در ژوییه سال ۲۰۱۵ به امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) منجر شد.

انتظارات و تلاش‌های تازه جمهوری اسلامی متوجه نجات برجام از خطر جدی فروپاشی، بعد از خروج احتمالی آمریکا از توافق اتمی و در نتیجه روبرو شدن اقتصاد بحران‌زده ایران با دشواری‌های تازه، در وضعیتی است که جمهوری اسلامی ضمن رویارویی با نارضایتی‌ها و تظاهرات اعتراضی سراسری، تعهدات خارجی خود را نیز به شدت افزایش داده است.

راه‌های محرمانه برای تماس

مذاکرات سیاسی محرمانه تحولات تاریخی بسیاری را در دوران معاصر شکل داده‌اند که پذیرفته شدن چین کمونیست به عضویت رسمی سازمان ملل متحد و در اختیار گرفتن کرسی ثابت شورای امنیت در سال ۱۹۷۱، قرارداد صلح ویتنام در سال ۱۹۷۳ و لغو نظام تبعیض نژادی و به قدرت رسیدن نلسون ماندلا در ابتدای دهه ۱۹۹۰ در آفریقای جنوبی نمونه‌هایی از آنها به شمار می‌روند.

جمهوری اسلامی علاوه بر کادرهای سیاسی و همچنین ماموران امنیتی مستقر در کشورهای ثالث (عراق، افغانستان و یمن)، به کار گرفتن «دیپلماسی خط دوم» Track II diplomacy or backchannel diplomacy، استفاده از ظرفیت کشورهای مورد اعتماد برای ارسال پیام و ایفای نقش میانجی (الجزایر، روسیه و عمان)، دادن ماموریت غیررسمی به کارکنان موسسات حقوقی خارجی به استخدام درآمده برای انجام مذاکرات رسمی، روش‌های متعدد دیگری را برای انجام تماس‌های محرمانه با آمریکا به خدمت گرفته است.

محمدجواد ظریف با تجربه‌ترین مهره سیاسی جمهوری اسلامی برای تدارک مذاکرات سیاسی پشت پرده با آمریکا، و در عین حال چهره موثر تبلیغات سیاسی حکومت طی سه دهه گذشته به شمار می‌رود.

جواد ظریف نخستین بار در دهه هفتاد خورشیدی بعد از صدور حکم محکومیت علیه مجرمان حمله تروریستی ماموران جمهوری اسلامی در «رستوران میکونوس» توسط یک دادگاه آلمانی، در منصب معاون بین‌المللی وقت وزارت خارجه جمهوری اسلامی، طی بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن حکم صادره مدعی شد: «رای دادگاه بر پایه شواهد و دعاوی تروریست‌ها و آدم‌ربایانی صادر شده که مورد تعقیب دادگاه‌های ایران قرار داشته‌اند»! منظورش نجات‌یافتگان و بازماندگان کردهای ترور شده در رستوران میکونوس در شهر برلین بوده است!

او ضمن «نمایشی» خواندن دادگاه میکونوس اضافه کرد « این افراد عضو گروه‌های ضد انقلاب بوده و هدف آنها خدشه‌دار ساختن نام نیک جمهوری اسلامی است.» علاوه بر ظریف، محمد خاتمی رییس جمهور وقت نیز دادگاه آلمانی را «عروسکی» و مهاجمان تروریست را «افراد ناشناس» خواند!

در اوج تنش‌های سیاسی آن دوران میان جمهوری اسلامی و کشورهای اروپایی، بخصوص آلمان، جواد ظریف همزمان با هدایت بخش تبلیغات سیاسی حکومت در رابطه با دادگاه میکونوس، برای آزادی تروریست‌های محکوم (از جمله کاظم دارابی یکی از طراحان ترور) مذاکرات محرمانه‌ای را هدایت کرد که ظاهرا به نتیجه نرسید. زیرا کاظم دارابی که به اعتراف تروریست‌ها لو رفته و دستگیر شده بود، به حبس ابد محکوم شد که پس از ۱۵ سال بنا به قوانین آلمان (آنگونه که به طور رسمی از سوی دولت و رسانه‌های این کشور اعلام شد) توانست از زندان آزاد شود و تروریست به قول خاتمی «ناشناس» که بلافاصله از آلمان اخراج شد، در آذرماه ۸۶ به عنوان «قهرمان» وارد ایران شد و مورد استقبال معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی قرار گرفت.

در زمان انجام عملیات تروریستی جمهوری اسلامی در اروپا، مرکز ماموران اعزامی تهران در سفارت جمهوری اسلامی در بن قرار داشت و سفیر وقت جمهوری اسلامی حسین موسویان بود که در آغاز دور تازه مذاکرات اتمی به عنوان معاون هیات مذاکره کننده قبلی، ماموریت غیررسمی هدایت دیپلماسی رسانه‌ای و تبلیغ مزایای توافق اتمی در آمریکا از طرف جواد ظریف به او سپرده شد.

در ادامه تنش‌های روی صحنه میان تهران و واشنگتن، و همزمان با پذیرایی ترامپ از سفرای کشورهای عضو شورای امنیت، جواد ظریف ضمن انتشار عکس‌هایی از باقی‌مانده موشک مورد اشاره نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل در توییتر خود نوشت: «الان آمریکا به اعضای شورای امنیت قطعاتی از موشک را با مهر سازمان استاندارد ایران نشان می‌دهد، مانند همان نشانی که ما روی فراورده‌‌های غذایی می‌گذاریم. سعی کنید دوباره «شواهدتان» را جعل کنید.»

علی اکبر ولایتی، مشاور اموربین‌المل رهبر جمهوری اسلامی نیز با تکرار جمله دهه هفتاد محمد خاتمی در توصیف دادگاه میکونوس، میزبانی آمریکا از نمایندگان شورای امنیت را «خیمه‌‌شب‌‌بازی» نامید.

تهران آماده پذیرفتن شروط

رییس جمهور تازه آمریکا که بر خلاف اوباما از تهران فاصله گرفته و به همان نسبت به ریاض و تل آویو، دو رقیب اصلی جمهوری اسلامی در منطقه نزدیک شده، بر اساس طرحی حساب شده باقی ماندن آمریکا را در توافق اتمی موکول به اصلاح آن و تامین چهار شرط ساخته است: «بازرسی از همه سایت‌های ایرانی مورد نظر بازرسان بین‌‌المللی، ضمانت نزدیک نشدن ایران به سلاح هسته‌‌ای، بدون انتها بودن برجام، (sunset) و محدودیت برد موشک‌های بالستیک ایران».

کشورهای اروپایی امضاکننده توافق اتمی در هر چهار مورد پیشنهادی ترامپ خود را با آمریکا هم‌سو می‌بینند و در ضمن بر حفظ «برجام» نیز اصرار می‌ورزند.

جمهوری اسلامی که شاید هرگز خود را قادر به دست یافتن عملی به بمب اتمی نمی‌دیده و هدف خود را دستیابی به «ظرفیت تولید بمب اتمی» به منظور ایجاد حاشیه امن قرار داده، در هر فرصت آماده مذاکره در شرایط حفظ ظرفیت اتمی بوده است.

پذیرفتن بخش‌هایی از شرط‌های ترامپ برای پیشگیری از پاشیده شدن برجام برای جمهوری اسلامی به مراتب کم‌هزینه‌تر از تنبیهاتی است که لغو برجام برای حکومت تهران، بخصوص در شرایط کنونی، به دنبال خواهد داشت.

اعلام قطع تحریکات قایق‌های تندرو سپاه در خلیج فارس از سوی فرماندهی نیروی دریایی آمریکا شاید در باغ سبزی است که جمهوری اسلامی به منظور اعلام آمادگی برای سازش‌های بیشتر با واشنگتن نشان می‌دهد.

در هنگام تکمیل این نوشته، و بدون داشتن آگاهی از این موضوع، یک منبع مرتبط با رسانه‌های آلمان، از حضور عباس عراقچی در این کشور در فاصله‌ای کوتاه از اجلاس داووس و تلاش او برای گشودن فصل تازه‌ای از مذاکرات غیررسمی در یک شهر کوچک آلمان به‌منظور «مطالعه زمینه‌های همفکری بیشتر جمهوری اسلامی با کشورهای بزرگ اروپا در مورد توافق اتمی» خبر داد.

گفته شده که دولت آلمان در مورد آزاد ساختن کاظم دارابی، طراح ترور رهبران کرد از جمله صادق شرفکندی، بر خلاف وعده‌ای عمل کرده است که به دولت اسرائیل برای مبادله دارابی با سربازان اسرائیلی در اختیار حزب الله لبنان داده بود.

بر خلاف رویه دولت وقت آلمان، قرینه‌های روی صحنه امروز حاکی است که دولت ترامپ به دور تازه از مذاکرات غیررسمی و غیرمستقیم و معامله محرمانه با جمهوری اسلامی علاقه‌ای ندارد و به فشارهای اخیر علیه دولت مذهبی تهران تا مرحله اعلام خروج یک‌جانبه از توافق اتمی ادامه می‌دهد؛ معنی کار تاجر موفق، عمل کردن به وعده‌ها و خوش‌قولی است و نه انجام معامله با هر مشتری و به هر قیمت!